Banská Bystrica – serce środkowej Słowacji, administracyjno-gospodarczo-kulturalne centrum Bańskobystrzyckiego Kraju, leży w Zvolenskiej Kotlinie, w dolinie rzeki Hron. Jest bramą do pogórza Niskich Tatr, Slovenskiego Rudohoria, Kremnickich Wierchów i Wielkiej Fatry i perłą na rzece Hron. Należy do najpiękniej położonych miast na Słowacji, stąd powiedzenie: „Za życia w Bystrzycy – po śmierci w niebie“.
Historia Bańskiej Bystrzycy datuje się od rozpoczęcia wydobycia tu miedzi i złota. Pierwsza pisemna wzmianka pochodzi z roku 1255, kiedy to węgierski król Bela IV, nadał miastu przywileje wolnego miasta królewskiego. Bańska Bystrzyca była w przeszłości bogatym miastem górniczym. Kamieniem milowym rozwoju miasta było powstanie przedsiębiorstwa Thurzovsko-Fuggerowskiego z systemem współpracujących zakładów produkcyjnych, doskonale przemyślaną organizacją produkcji, gęstą siecią składów i podwójnym księgowaniem. Należało ono do największych i najnowocześniejszych wczesnokapitalistycznych przedsięwzięć w europejskim górnictwie i hutnictwie.
Bańska Bystrzyca była jednym z pierwszych miast na Słowacji uznanym za miejski rezerwat zabytkowy. Do najcenniejszych zabytków należą obszar miejskiego zamku (Barbakan), plac z kościołami Panny Marii i św. Krzyża, stary ratusz, dom Matejovy, pozostałości miejskich murów. Sercem miasta jest długi plac (rynek) im. Narodowego Powstania Słowackiego ze słupem Mariańskim i krzywą wieżą zegarową. Plac okalają domy mieszczańskie, z których najcenniejszy to kamienica Beniczkiego i Thurzów. Strefa ruchu pieszego prowadzi z placu do ulicy Dolnej, gdzie znajduje się kościół św. Elżbiety i dom Bethlena, w który ogłoszono księcia siedmiogrodzkiego Bethlena królem węgierskim. Historyczne kamienice mieszczańskie można podziwiać na ulicach Lazovnej i Hornej Striebornej.
W Pałacu Tihániovskim w dzielnicy Radvaň znajduje się oddział przyrodniczy muzeum Środkowej Słowacji. Historyczne muzeum znajduje się w domu Thurzowskim na Placu SNP. Cenne dzieła artystyczne znajdują się w trzech obiektach Štátnej galerii: Pretórium, domu Bethlena oraz domu malarza Dominika Skuteckégo.
Podczas II wojny światowej Bańska Bystrzyca stała się ważnym ośrodkiem Słowackiego Powstania Narodowego (SNP). Od 1969 w mieście znajduje się monumentalny budynek Muzeum SNP.
Dziś Bańska Bystrzyca jest nowoczesnym miastem, w którym goście znajdą wszystko, czego oczekują. Centrum historyczne z restauracjami i kawiarniami, które żyją przede wszystkim latem, ale jest też tu mnóstwo atrakcji turystycznych otwartych przez cały rok.
W zimie miasto jest idealnym punktem wypadowym do licznych ośrodków narciarskich: Donovaly, Selce, Šachtičky, Turecká, Tajov i inne. W zasięgu kilkudziesięciu kilometrów jest ich ponad 20! Utrzymane trasy, dobre warunki, wysokiej jakości usługi i mnóstwo atrakcji. Miłośnicy biegów narciarskich w okolicy znajdą sieć utrzymanych tras biegowych i jeden z większych ośrodków w Środkowej Europie będący połączeniem ośrodków Krahule, Skalka i Králiky, który gości co roku miłośników biegów na tradycyjnej imprezie Biała Stopa.
Pobyt w Bańskiej Bystrzycy na jeden dzień nie wystarczy, trzeba zaplanować ich kilka i koniecznie wybrać się na wycieczki w okolice. Aktywnie wypoczywać można na licznych trasach spacerowych i rowerowych, podczas wspinaczki (np. Skalky v Jakube i Skalky v Jelenci), gry w golfa, lotów widokowych, przy spływie rzeką Hron czy uprawiając paragliding.
Nieopodal znajduje się pierwsze 18-dołkowe mistrzowskie pole golfowe na Táloch, pole golfowe na Sliači blisko lotniska ma obecnie 9 dołków, planowane jest przerobienie go na pole 18-dołkowe. Dla miłośników jaskiń w okolicy znajdują się trzy słynne Jaskinie Harmaneckie – Izbica, Bystrianska i unikalna Jaskinia Martwych Nietoperzy w Ďumbierskim Wysokogórskim Krasie.
Zrelaksować się i odpocząć można też w pobliskich kąpieliskach Brusno, Sliač lub Kováčová, które oferują liczne zabiegi lecznicze i szerokie możliwości rehabilitacyjno-rekreacyjne. W Bańskiej Bystrzycy można korzystać z najnowocześniejszego basenu na Słowacji, największego i najnowocześniejszego klubu Ministry of Fun, czy też największego i najnowocześniejszego sportowego kompleksu Fitarena.
W Bańskiej Bystrzycy i okolicy, przede wszystkim w lecie, odbywa się wiele festiwali i imprez, region ma ciekawy folklor i bogate ludowe tradycje. W Bańskiej Bystrzycy jest także opera z baletem, teatr lalkowy i profesjonalna scena tańca współczesnego.
POLECANE WYCIECZKI W OKOLICY
Drewniany kościół artykularny w Hronseku – w 2008 r. wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego UNESCO, cały z drewna, wybudowany bez użycia gwoździa, mieści 1100 miejsc siedzących. Doskonałe warunki akustyczne pozwalają na organizację koncertów muzycznyc
W dolinie Rakytovo przy Dolnym Harmanci znajduje się jedyny zabytek kultury narodowej służąca do spływu drewna – wodny żleb o długości 2450 m.
Špania Dolina – wieś górnicza, będąca skansenem ludowej kultury z zabytkami górniczy. Dominuje tu wczesnogotycki kościół Przemienienia Pańskiego z 1254 r., do którego prowadzą drewniane zadaszone schody ze 160 stopniami. Na rynku jest najznakomitszy zabytek górniczy Klopačka z XVI w. Unikatowy jest najstarszy – z XVI w. – i najdłuższy na Słowacji – o długości 36 km – špaňodolinski wodny trakt.
Staré Hory – jedna z najstarszych osad górniczych na Słowacji, z XIII w. Dziś jest znanym miejscem pielgrzymkowym, którego ośrodkiem jest kościół Panny Marii. W 1990 papież uczynił go Bazyliką Mniejszą. W 1944 r. Staré Hory były centrum działań partyzanckich. Wiele kryjówek partyzanckich znajduje się w okolicy do dziś. Nad wsią wyróżnia się pomnik przyrody, Majerova skała.
Čiernohronská kolejka – jej historia się rozpoczęła w 1908 r., obecnie kursuje na trasie Chvatimech – Čierny Balog, o długości 12 km.
ATRAKCJE MIASTA
Plac SNP (Narodowego Powstania Słowackiego) – centrum Bańskiej Bystrzycy tworzy plac pełen zabytków architektury, z wieloma kawiarniami i restauracjami, które w lecie oferują miejsca w ogródkach, skąd można obserwować życie placu. Piękny widok na miasto jest także wieczorem, kiedy to rozświetlają je dziesiątki świateł symbolizujące lampki górniczych skrzatów.
Wieża zegarowa – 34-metrowa krzywa wieża z XVI w. Znana pod nazwą Zielona lub Wagowa. Odchylona od pionu o 68 centymetrów. Dawna legenda mówi, że wieżę przekrzywili aniołowie zawadzając o jej dach gdy nad nią przelatywali. Obecnie jest otwarta do zwiedzania, na jej szczyt prowadzi 101 drewnianych schodów, ze szczytu rozciąga się wspaniały widok na cały plac oraz Kremnickie Wierchy i Niskie Tatry. Służyła jako wieża zegarowa, strażnicza, a w podziemiu było także m.in. więzienie.
Fontanna z pomiarem wody wybudowana w 1895 r. Na miejscu kamiennej fontanny w kształcie ośmioboku. W latach 1633-1635 mistrz kamieniarski Tomas Wolf wybudował w tym miejscu staw, pośrodku którego była rzeźba z mosiądzu. Dzisiejsza fontanna została w 1912 r. przerobiona na urządzenie napędzane elektrycznie. W 1928 r. zyskała kolorowe oświetlenie. W lipcu 2009 r. została odnowiona i uroczyście otwarta.
Muzeum SNP (Narodowego Powstania Słowackiego) ma siedzibę w wyjątkowym architektonicznie budynku wybudowanym w 1969 r., aby upamiętnić SNP. Jest blisko parku, w którym umieszczono skansen techniki bojowej używanej w powstaniu. Budynek jest symbolicznie rozdzielony na dwie części połączone mostem. Pod nim przy Grobie Nieznanego Żołnierza płonie wieczny ogień. Autorem projektu pomnika jest architekt Dušan Kuzma. Przy wejściu do parku stoi samolot, który zaopatrywał powstańców poprzez lotnisko powstańcze Tri Duby (Trzy Dęby) w Sliači. Muzeum pokazuje dzieje społeczeństwa słowackiego w latach wojny, od 1938 do 1945. Materiał i archiwum muzealne zbierają materiały na temat antyfaszystowskiej walki narodowo-wyzwoleńczej i Słowackiego Narodowego Powstania. W 2004 r. otwarto nową stałą ekspozycję o ruchu antyfaszystowskim w Europie w latach 1939 – 1945.
