Miasto Spišska Belá leży w północnej części Słowacji, w powiecie Kežmarku, Kraju Preszowskim, na wysokości 631 m. n. p. m. Położone jest w malowniczej, górskiej okolicy (u stóp Tatr Bielskich). Może się też pochwalić bogatą historią.
Historia
Pierwsza pisemna wzmianka o mieście pochodzi z 1236 r. Początki miasta wiążą się z przybyciem niemieckich kolonistów na Spisz, częściowo przed inwazją tatarską (1241 r.), ale głównie bezpośrednio po niej. Osiedli na terenie pomiędzy już istniejącą twierdzą na granicy węgierskiej w Strážkach (XII w.), a słowiańskim osiedlu Stragan (Bušovce). Niemieccy koloniści zapożyczyli nazwę rzeki Biela (Bela) do nazwy miasta. Rzeka stanowiła północną granicę miasta.
Miejscowość Bela położona była na żyznej i płaskiej ziemi, jednak koloniści musieli poradzić sobie z brakiem wody, głównie do młynów. Już w XIII w. wybudowano 11-kilometrowy kanał (dziś Beliansky potok) z Tatrzańskiej Kotliny.
W 1271 r. węgierski król Stefan V nadał wspólnocie niemieckich miast Spisza miejskie przywileje, dzięki czemu stały się miastami autonomicznymi. Rządziły się własnym Spisko-niemieckim prawem (Zipser Willkür) i tworzyły Wspólnotę Spisko-Saksońską, od 1344 r. zwaną Wspólnotą 24 Królewskich Miast. Mieszkańcy wybierali tu burmistrza, który miał władzę sądowniczą, administracyjną, polityczną. Pierwszym znanym wybranym burmistrzem był w 1279 r. Tylo.
W 1412 król węgierski Zygmunt Luksemburski dał 13 spiskich miast (w tym i Spišską Belę) w zastaw pod pożyczkę, której udzielił mu polski król Władysław Jagiełło. Miasta spiskie były w polskim władaniu aż 360 lat (do 1772 r.).
Od swych początków Spišska Bela była miastem o charakterze rolniczo-rzemieślniczym, duża część Bielskich Tatr (7197 ha) należała do miasta. Podstawą prosperity miasta stały się należące do niego pastwiska, gdzie hodowano bydło i owce, lasy z dobrej jakości drewnem i żyzne płaskie pola. Duże znaczenie dla rozwoju miało nadanie mu przez polskiego króla Zygmunt I prawa do cotygodniowego targu (w niedziele) w 1535 r. W 1607 r. polski król Zygmunt III nadał im jeszcze prawo do organizowania wielkiego targu dwa razy do roku (w dniu św. Antoniego, 7.01 i św. Mateusza, 21.09), w 1667 r. zwiększono tę liczbę do trzech, w 1739 r. do pięciu, a w 1811 r. do siedmiu rocznie (Spišska Bela dominowała dzięki temu nad sąsiednim Keżmarokiem, który miał prawo jedynie do czterech targów rocznie).
Dobra koniunktura miasta pozwalała na budowę cennych budowli: kościoła św. Walentyna (XIII w., spłonął w XVIII w.), św. Antoniego (XIII w.), ratusza (XVI w.), plebanii (XVI w.), szkoły katolickiej (XVII w.) i wielu kamienic mieszczańskich, potem wielokrotnie przebudowywanych.
Od XIX w. rozwijał się w mieście przemysł (m.in. browary, fabryki, destylarnia, młyn, fabryka tabaki, krochmalnia). W 1892 r. otwarto linię kolejową do Keżmaroka.
Od XIII w. Spišská Belá był prawie całkowicie miastem niemieckim. Słowaccy mieszkańcy zaczynają pojawiać się w statystykach w XIX w. W 1853 r. stanowili jedynie 3,3 proc. populacji miasta, w 1938 r. już 61 proc. Po wojnie Niemcy zostali wysiedleni z Spišskiej Beli.
- Zabytki sakralne
– Kościół św. Antoniego Pustelnika – z połowy XIII w. Wieża pochodzi z XIX w.
– Kościół Ewangelicki – wybudowany został w 1786 r. Od czasów reformacji tutejsze mieszczaństwo przechodziło masowo na protestantyzm. Od 1545 do roku 1674 r. do protestantów należał kościół św. Antoniego. Gdy zwrócono go katolikom, zdecydowano o budowie kościoła ewangelickiego.
– Immaculata – barokowa kolumna z rzeźbą Panny Maryi, typowa budowla swojej epoki. Postawiona w 1729 r. Inicjatorem budowy był starosta Teodor Lubomirski, który rządził tu w czasie polskiego panowania.
– Renesansowa dzwonnica – postawiona przez Ulricha Materera w roku 1598.
- Strážky (dziś dzielnica Spišskiej Beli)
– Pałac – będący klejnotem architektury renesansowej na Słowacji. Zbudowany na fundamentach gotyckiego grodu, który podobno powstał na ruinach klasztoru Templariuszy i jest jednym z najstarszych grodów na Słowacji. Gród na pałac renesansowy przebudowała chorwacka rodzina szlachecka, Horváth-Stansithowscy, którzy byli właścicielami posiadłości. Swój dzisiejszy wygląd zyskał w I poł. XVII w.
Pałac położony w pięknym parku angielskim z XIX wieku. Dziś mieści się tu oddział Słowackiej Galerii Narodowej
– Kościół św. Anny w Strážkach – z przełomu XV i XVI w., budowla o charakterze późnogotyckim.
– Renesansowa dzwonnica w Strážkach (obok kościoła św. Anny) XVI/XVII w.
Wszystkie 3 obiekty tworzą kompleks wliczony w poczet Zabytków Kultury Narodowej.
Atrakcje w okolicy
– Spišska Bela położona jest blisko Tatr Bielskich.
– Wielką atrakcją jest Jaskinia Bielańska – odkryta przez poszukiwaczy złota już w pierwszej połowie XVIII wieku. Znajduje się w atrakcyjnym otoczeniu Tatrzańskiego Parku Narodowego, we wschodniej części Narodowego Rezerwatu Przyrody Tatry Bielskie. Na trasie zwiedzania dominują stalagmity o kształtach pagód i sintrowe wodospady o długości powyżej 50 m. Jest to jedna z najczęściej odwiedzanych udostępnionych jaskiń na Słowacji.
– W okolicy, u stóp Tatr Bielskich, na wys. 760 m n.p.m. leży sanatorium Tatrzańska Kotlina.
Cicha i spokojna okolica, piękna górska przyroda sprawia, że jest to idealne miejsce na letnie lub zimowe urlopy, pobyty relaksacyjne i regenerujące siły.
Więcej informacji na www.santk.sk
– Rybny Staw Bielski www.smrek.net.
Regionalne Centrum Informacji Turystycznej
Petzvalova 18
059 01 Spišská Belá
tel.: (+421) 052/4680517
fax: (+421) 052/4680520
e-mail: info@spisskabela.sk
www.spisskabela.sk
GPS:
N49°11’18”
E20°27’20”
